Buridan’ın Eşeği

Ortaçağ filozoflarından Buridan'ın harika bir metaforu var.Eşit derecede aç ve susuz olan bir eşek yemekle su arasında eşit bir mesafede sıkışıp kaldığında, kaçınılmaz olarak ya açlıktan ya da susuzluktan ölecektir.İki yönden birine doğru rastlantısal bir sürüklenme sayesinde hayatta kalma şansı bulunmaktadır. Rastlantısallığın olmaması ölümün garantilenmesi demektir.
Rastlantısal basit rahatsızlıklar yaşamak, ciddi rahatsızlıklara karşı direnç kazandırır.Metalürji okuyanlar bilir,metaller tavlama yöntemiyle daha direnç kazanır.Arada sırada çıkan küçük orman yangınları alan açarak büyük yangınları önler.Rastlantısal yapılan petrol aramaları ve sondajların tüm arama yöntemlerinden daha faydalı olduğu iddia edilmiştir ( Nathan Myhrvold,Science dergisi makalesi )
Kaos olarak adlandırdığımız değişimler,sisteme rastlantısallık enjekte edilerek dengelenir.Tüm bu delillere rağmen,insanlara stres etkilerinin pozitif yanını ve belirsizliğin hayatımız üzerindeki etkisini anlatmak çok kolay değildir.Kurumsal yapıların tuğlaları da rastlantısallığa bariyer olması için prosedür ve yol haritalarıyla döşenir.Bu işlemin kusursuz olması adına yapılan 'işlere' iş planları adı verilir. Bilim sosyoloğu Steven Shapin, önemli risk sermayesi kararlarının gerçek iş planları olmaksızın verildiğini gösteriyor.Dolayısıyla şu anın yatırımcıları ata değil jokeye yatırım yapmayı tercih ediyorlar.Rastlantısal sularda,bürokratik modellerden,iş tanımlarının kısıtlayıcılığından uzak,yeniliklere odaklı,agresif kurcalayıcılara para yatırıyorlar.
İK'nın açılım noktası yeteneğin yeni tanımını yapmak, bu jokeylerin karakteristiklerini anlamak, ipuçlarının kaynaklarını MBA programlarında değil, agresif kurcalama ve sisteme gürültü katma deneyimlerinde aramak olmalıdır.
İstatistiksel teori ve sevimsiz çan eğrileri de Buridan'ın eşeğine çok yardımcı olamayacak gibi gözüküyor...

27.08.2020